Góa khòaⁿ Malcolm X / Gî-lîn
*Malcolm X hām siā-hōe ê tùi-ōe:
Siàu-liân-sî ê Malcolm, chhēng-chhah lóng siūⁿ beh hām Pe̍h-lâng kāng-khóan, i kā thâu-mn̂g tiān hō͘ ti̍t, in-ūi pe̍h-sek ê sè-kài tùi o͘-lâng lâi kóng sī siōng-liû siā-hēe, bô-lün Malcolm jōa phah-piàⁿ, Pe̍h-lâng iû-gôan kiò i "o͘-kúi". Tī Bí-kok siā-hōe niú-khiok ê kè-ta̍t-koan--nih, pe̍h-sek tō-sī "chú-liû", chit-ê pēⁿ-thài ê Pe̍h-lâng siā-hōe, sī siàu-liân-sî ê Malcolm tui-kiû--ê, Malcolm hit-chün bô siūⁿ-tio̍h ē-tàng phah-phòa chit-ê kè-ta̍t-koan, kan-taⁿ siūⁿ beh iûⁿ--ji̍p-khì.
Malcolm ū 1 pái chò-chha̍t hō͘ kèng-chhat lia̍h khì koaiⁿ, tī kaⁿ-ga̍k lāi-té, i tú-tio̍h kái-piàn i kè-ta̍t-koan ê lâng, hit-ê lâng iōng chong-kàu chò pau-chong, Malcolm koat-tēng bòai kè-sio̍k bô͘-hóng Pe̍h-lâng, i khai-sí liáu-kái『有色人種』m̄-s„ hông chiù-chhàn--ê, i siong-sìn, nā ē-tàng kā chit-ê chong-kàu soan-thôan--chhut-khì, tō ē-sái kiàn-li̍p sin ê siā-hōe.
Bóe-chhiú i chong-kàu siōng ê pêng-iú ūi-tio̍h lī-ek o͘-se kong-khóan, hām Malcolm mā jú lî jú hn̄g, Malcolm gôan-pún kiàn-li̍p ê sìn-gióng, soah hiông-hiông pang--khì. Chit-ê chú-tiuⁿ ūi o͘-lâng kiàn-li̍p sin siā-hōe ê chong-kàu, kap Pe̍h-lâng siā-hōe ê kè-ta̍t-koan nah ē hiah-nī-á sêng? Kap sìn-tô͘ sio pí-kàu, sîn-chit jîn-ôan kai-kip khah kôan, seng-o̍ah khah hù-jū, mā kap Pe̍h-lâng kāng-khóan pak-siap ka-tī ê tông-pau.
Tī Pe̍h-lâng siā-hōe--nih sī hiah-nī-á bô pêng-téng, chit-ê chong-kàu soah lī-iōng o͘-lâng tan-sûn ê ǹg-bāng, lī-iōng o͘-lâng beh kiàn-li̍p kong-pêⁿ hãp-lí ê thé-chè chit-ê lí-sióng, lâi teh pak-siap o͘-lâng sìn-tô͘, che kám bē pí Pe̍h-lâng siā-hōe koh khah chân-khok?
Malcolm koat-tēng beh khì Islam-kàu ê sèng-tē『麥加』, i siūⁿ beh chheng-chhó lí-kái chong-kàu ê pún-chit, mā beh chheng-chhó liáu-kái ka-tī. Chit-tōaⁿ hêng-têng, hō͘ i chin tōa ê chhì-khek, phôe-hu bô kāng sek ê lâng, mā ē-tàng hō͘-siong chun-tiōng, chò-hóe hô-pêng seng-o̍ah. Tī chia, Malcolm khòaⁿ-tio̍h lí-sióng ê siā-hōe, thiàu-chhut Bí-kok ê thé-chè, Macolm chhōe-tio̍h sin ê lō͘--a.
Tńg-lâi Bí-kok liáu-āu, Malcolm koat-tēng beh kiàn-li̍p sin ê kàu-phài, kè-sio̍k ūi kiàn-li̍p sin siā-hōe lâi phah-piàⁿ. Bóe--á, i tī ián-káng ê sî, hō͘ lâng àm-sat.
Malcolm sui-bóng sí--a, m̄-koh i kap siā-hēe ê tùi-ōe bô án-ne tō kiat-sok. Ū chin chē kap Malcolm sio-kâng ê siàu-liân-ke, iōng lí-sióng kap jia̍t-chêng, kè-sio̍k ūi-tio̍h chhòng-chō『非裔美國人』ê sin siā-hōe teh phah-piàⁿ.
*Malcolm hām ka-tī ê tùi-ōe:
Malcolm thâu 1 pái hām ka-tī ê lōe-sim tùi-ōe, sī tī kaⁿ-ga̍k lāi-té, i siū-tio̍h lēng-gōa 1 ê o͘-lâng ê khé-sī. I hoat-hiān ka-tī it-ti̍̍t beh chiâⁿ-chò Pe̍h-lâng sī m̄-tio̍h--ê, i khai-sí cháu-chhōe "o͘" ê ì-gī, khai-sí liáu-kái chò 1 ê o͘-lâng bô siáⁿ thang kiàn-siàu--ê.
Khì『麥加』『朝聖』ê chit-tiâu lō͘--nih, i Touch tio̍h ka-tī ê sèⁿ-miā kap lêng-hûn, i hoat-hiān chhòng-chō sin ê sè-kài sī ū khó-lêng--ê.
*Ùi Malcolm khòaⁿ Tâi-ôan siā-hōe:
Tâi-ôan siā-hōe mā ū kai-kip kap cho̍k-kûn ê bô pêng-téng. Tiong-kok-sek ê kè-ta̍t-koan kap Bí-kok Pe̍h-lâng ê kè-ta̍t-koan kāng-khóan, sì-kè sī pà-kôan kap te̍k-kôan.
Chin chē iáu-bōe kak-chhéⁿ ê Tâi-ôan-lâng, koh gōng-gōng siūⁿ kóng nā ē-tàng hām kôan-le̍k-chiá chē kāng-khóan ê ūi, nā-sī ē-tàng ji̍p-khì ROC thé-chè--nih, tō ē-sái chhut-thâu-thiⁿ--a.
Iáⁿ-phìⁿ lāi-té ê o͘-lâng, in kā thâu-mn̂g tiān hō͘ ti̍t, chhēng-chhah hām Pe̍h-lâng bô siáⁿ bô-kâng, m̄-koh Pe̍h-lâng kám ē jīn-tông--in? Bô khó-lêng! Tī Pe̍h-lâng ê ba̍k-chiu lāi, "o͘-kúi" tō-sī "o͘-kúi"!
Tò-tńg-lâi khòaⁿ ka-tī, kóng bô phiau-chún ê Hôa-gí, tī Tiong-kok koaⁿ-liâu bīn-thâu-chêng thâu àⁿ--lo̍h-khì, ǹg hú-pāi ê thé-chè thò-hia̍p, kiat-kó, tian-tò hō͘ thé-chè lāi-té ê kôan-le̍k-chiá khòaⁿ soe-siâu, koh khah hāi--ê sī, lán hō͘ lâng khòaⁿ bô ba̍k-tē koh m̄-chai!
Malcolm siong-sìn ê chong-kàu tō ká-ná chhēng 1 niá chin súi ê gōa-saⁿ, chit-ê chong-kàu kiò-chhéⁿ chiok chē o͘-lâng ê ì-sek; chhin-chhiūⁿ Tâi-ôan chá-kî ê tóng-gōa ūn-tōng, kā Tâi-ôan-lâng sim-koaⁿ lāi tùi thóng-tī-chiá bē-sóng ê hóe tiám hō͘ to̍h. M̄-koh, o͘-lâng ê ì-chì khêng-chò le̍k-liōng liáu-āu, soah hō͘ o͘-lâng ka-tī phah-hoa--khì; khòaⁿ lán Tâi-ôan, tī chin chē chá-kî tóng-gōa ūn-tōng jîn-sū ji̍p-khì ROC thé-chè liáu-āu, Tâi-ôan-lâng sim-koaⁿ-té ê ǹg-bāng mā hóe-hoa--khì-a. Lán ài su-khó--ê sī, Malcolm sóan-tek khí-chō 1 ê sin kàu-phài lâi kian-chhî ka-tī ê lí-sióng; lán Tâi-ôan-lâng kám ē-tàng sóan-tek mài hām ROC thé-chè thò-hia̍p, têng-sin kā lán sim-lāi ê hóe tiám hō͘ to̍h? Kan-taⁿ khò sóan-kí bô hoat-tō͘ kái-piàn siáⁿ-mih, ài phah-phòa bô ha̍p-lí ê ROC thé-chè, chiah ū ki-hōe khí-chō 1 ê kong-pêⁿ koh chèng-gī ê siā-hōe!
Malcolm kóng: Pe̍h-lâng tàn 1 tè kut-thâu hō͘--lán, lán tō thiòng kah beh sí! Pe̍h-lâng hō͘ o͘-lâng ê kut-thâu, sī to̍k-phín hām chiú-cheng, ùi chia tit--tio̍h ê khôan-le̍k sī piáu-bīn--ê, to̍k-phín kap chiú-cheng chah--lâi-ê sī siong-hāi, o͘-lâng iû-gôan tio̍h-ài tī siā-hōe--nih chhōe phāng seng-chûn. Lán Tâi-ôan--leh? Thóng-tī-chiá hō͘ lán chin chē kut-thâu, ū kàu-io̍k, mûi-thé......Chiah-ê mā-sī to̍k-phín! Hām o͘-lâng bô-kâng--ê sī, chit-chióng to̍k-phín bē siong-hāi lán ê seng-o̍ah, lán mā-sī ē-sái chia̍h pá chhēng hó, m̄-koh, chit-chióng to̍k-phín ē siong-hāi lán ê sim-lêng, khòng-chè lán ê su-sióng, kā lán sé-náu. Lán sī lâng, m̄-sī ka-lé-ang-á, bīn-tùi chit-kóa siong-hāi lán ê mi̍h-kiāⁿ, lán ū kôan-lī "say No!"
*Malcolm hām góa ê tùi-ōe:
Ùi iáⁿ-phìⁿ, góa khòaⁿ-tio̍h--ê sī sêng-khún koh chin iōng-sim hām ka-tī tùi-ōe ê Malcolm. In-ūi i ē-tàng thán-jiân bīn-tùi ka-tī, chit-khóan thán-jiân hō͘ i sán-seng ióng-khì, kian-chhî sìn-liām. Góa khòaⁿ-tio̍h chin chē ūn-tōng-kài ê sianpai hām sè-kài ê kek-bēng-ka, góa lóng chin siūⁿ beh hām in kāng-khóan, m̄-kóan in ê bo̍k-phiau ū ta̍t-sêng--bô, in 1 lō͘ kiâⁿ--lâi ê kian-chhî hām léng-chēng, lóng hō͘ góa chin khim-phòe. Tī tiān-iáⁿ kap chheh ê sè-kài, góa lóng ē piàn kah chin ū tōng-le̍k, m̄-koh, tī hiān-si̍t ê sè-kài, góa kám koh ē-sái kian-chhî ka-tī ê o̍ah-le̍k? 1 pō͘ 1 pō͘ khòaⁿ-tio̍h ka-tī liáu-āu, góa kám ū kiâⁿ--lo̍h-khì ê ióng-khì?
印象chiok深ê幾句話 / Ui-chì
Chit-kái是第2 kái看《Malcolm X》, 感觸當然有kóa無kâng.
M̄-koh影片內底有kúi-nā句話góa記kah chiok tiâu--ê,『拜能』tī監獄--nih問 Malcolm X:「Who are you?」(Lí是siáng?)
自細hàn到taⁿ, lán kám bat問過ka-tī chit-ê問題? Chit-lō教育kap社會環境, 甚至無法tō͘ Push出ē去想chit-kóa問題ê少年人.
Tng lán ta̍k-ê來tī台文社, 來tī TGB, 接觸tio̍h chit-kóa lán有權利知, m̄-koh無人beh講hō͘ lán了解ê議題, chit-chūn, 憤怒, bē爽, giâu疑, 悲傷.....積tī心肝內, 積kah tīⁿ-tīⁿ-tīⁿ, kiōng-beh爆炸.
Góa ka-tī回想, chit-chūn tō Touch tio̍h「Who am I」ê問題--a, 時間hām空間畫做『橫軸』kap『縱軸』, 到底góa屬tī toh 1 ê『座標』?
Góa是siáng chhiâⁿ養大hàn--ê? 比a祖a公koh khah chē歲ê chit-tè土地, 到底bat發生過siáⁿ-mih tāi-chì?
Chit-ê走chhōe ê過程, hō͘ lán kiau世界ê關連koh再牽--起-來, hō͘ lán kiau家族成員開始對話, mā hō͘ lán看清楚hit-ê「無kài熟sāi」ê ka-tī.
Án-ne, 「Who Are You?」
美國烏人! 台灣人! / Ui-chì
Beh kā khiû毛電hō͘直ê美國烏人, hām beh kā嘴舌捲--起-來ê台灣人, nah ē hiah sio-siâng?
In驚in身軀頂留siuⁿ chē烏人ê mi̍h-kiāⁿ, án-ne ē hō͘白人看bē起; lán驚話語--nih留siuⁿ chē故鄉ê腔, ē hō͘中國人笑lán sông!
In有烏人管家; lán有台奸世家!
Ta̍k-ê khai chiah chē時間beh得tio̍h肯定, m̄-koh lán kám bat肯定過ka-tī?
Khai chiah chē khùi力beh hō͘人來接受lán, m̄-koh lán kám bat接受過lán ê出身kap lán ê身份?
Never!
電影看soah / Tōa-thâu-liân
重要--ê m̄是後piah ê人án-chóaⁿ「ioh」Malcolm選擇赴死ê動機, 是lán知iáⁿ i pháng運動ê精神了後, kám beh chiâⁿ做ka-tī ê性命經驗kap生活精神, 繼續落實--落-去.
若bòai, lán根本無資格討論.
*2003.05.01政大台文社社團活動----看電影《Malcolm X》, chiah-ê是TGB成員看soah ê感想.
留言列表
